Eksponat tygodnia – Obraz Matki Bożej Bolesnej
„A Twoją duszę miecz przeniknie, aby na jaw wyszły zamysły serc wielu”. (Łk, 2, 34-35) Tymi słowami prorok Symeon zapowiedział Marii cierpienie, jakie miało ją dotknąć podczas męki jej syna.
Prezentujemy Państwu jeden z eksponatów odnoszących się do wartości, jakie towarzyszyły szlachcie, a następnie ziemiaństwu w XIX i pierwszej połowie XX w., hasło Bóg – Honor – Ojczyzna. Odniesieniem do wiary katolickiej jest obraz Matki Bożej Bolesnej, znajdujący się w sypialni dąbrowskiego dworu. Obraz powstał prawdopodobnie około 1892 r., o czym świadczy data roczna umieszczona w największym sercu wotywnym.
Wizerunek Matki Bożej w doskonały sposób nawiązuje do okresu Wielkiego Postu, który obecnie trwa. W dworach ziemiańskich czas ten zachęcał do ascezy (umartwienia) poprzez oszczędzanie pokarmów. Miało to znaczenie symboliczne (związane z pamiątką męki i śmierci Jezusa Chrystusa) oraz higieniczne (pozytywny wpływ na zdrowie człowieka), również związany z dostępnością żywności na „przednówku”. Post w polskiej tradycji był surowy i ścisły, ale bardziej polegał na zmianie jakości jedzenia niż ilościowym ograniczaniu spożywania posiłków. Mięso i masło zastępowano innymi potrawami. Potwierdzenie tego możemy znaleźć w źródłach odnoszących się m.in. do panowania Jana III Sobieskiego, a także czasów późniejszych, szczególnie XIX czy XX w.
Czas przygotowania do świąt Wielkiejnocy jest odniesieniem do jednego z nabożeństw pasyjnych, w których bardzo często uczestniczyło ziemiaństwo. Mowa o „Gorzkich żalach”, które odprawiano w pobliskim kościele.
Prezentowany obraz przedstawia Matkę Bożą, otoczoną licznymi wotami dziękczynnymi w formie gorejącego serca. Wota dziękczynne występują także w innych formach, np. odlewów przypominających chore części ciała. Wieszano także przedmioty, które służyły do poruszania się (np. kule), ale także cenne rzeczy, pierścienie, medaliony. Wota utożsamia się z miłością, prośbami i podziękowaniami kierowanymi do Matki Bożej.
Warto zwrócić uwagę na ozdobny miecz, który przeszywa serce Maryi. Istnieją dwa przedstawienia wbicia jednego lub siedmiu mieczy w serce Maryi, wiąże się to z siedmioma boleściami, które ją dotknęły. Wszystkie łączą się z życiem Jezusa Chrystusa.
Na dole wizerunku jest położony okrągły medalion przedstawiający zmartwychwstałego Chrystusa oraz napis w języku łacińskim „Mater Dolorosa in monte Calvario venerata. Terra Sancta”, w tłumaczeniu: „Matka Bolesna czczona na górze Kalwarii. Ziemia Święta”. O nawiązaniu do wspomnianego terenu świadczą symbole, znajdujące się na obrzeżach napisu, odnoszące się do franciszkańskiej misji w Ziemi Świętej, tzw. „Kustodia Ziemi Świętej”, opiekującej się kościołem katolickim na Bliskim Wschodzie.
Istnieje prawdopodobieństwo, że ta chromolitografia Matki Bożej jest przedstawieniem rzeźby, dowodzą tego rozłożone palce dłoni, obleczone pierścieniami oraz fragmenty baldachimu w górnych rogach obrazu.
Nie ulega wątpliwości, że dwór polski, dwór ziemianina był ostoją tradycji, kultury i patriotyzmu. Religia katolicka nieustannie towarzyszyła życiu w ziemiańskich dworach, o czym mówi cytat, odnoszący się do Wielkiego Postu: „Nasi pradziadowie pościli zawsze w czasie postów w środy, piątki i soboty, oraz we wszystkie wigilie do Matki Boskiej, więc i my choćby przez ten kult dla prochów pradziadków naszych, powinniśmy w te dni pościć, zachowując w ten sposób ciągłość kulturalną z przeszłością”.
Piotr A. Czyż
Konsultacje merytoryczne i redakcyjne:
Dorota Filipowicz, Agnieszka Świerczewska (Muzeum Regionalne w Siedlcach)
Dorota Pikula-Kuziak (Muzeum Diecezjalne w Siedlcach)
Bibliografia:
- Pruszak, „O ziemiańskim świętowaniu. Tradycje świąt Bożego Narodzenia i Wielkiejnocy”, Warszawa 2011.
- Łozińska, „W ziemiańskim dworze. Codzienność, obyczaje, święta, zabawy”, Warszawa 2010
http://sanctus.pl/index.php?grupa=1&podgrupa=407&doc=357 [dostęp: 09.03.2021 r.]
http://www.terrasancta.pl/pl/kalendarium [dostęp: 09.03.2021 r.]
https://www.ebrodnica.pl/…/11772-wota-blagalne-i… [dostęp: 09.03.2021 r.]
https://biblia.deon.pl/rozdzial.php?id=317 [dostęp: 09.03.2021 r.]
