Eksponat tygodnia – rondelki miedziane, XIX/XX w.

Prezentujemy Państwu rondle miedziane znajdujące się w kuchni, na ekspozycji stałej. Jeden z nich pochodzi z naszych zbiorów, a cztery pozostałe z Muzeum Regionalnego w Siedlcach.
Wyrobem rondli zajmowali się przez wieki rzemieślnicy zwani kotlarzami. Bardzo długi okres czasu najlepsi w tej dziedzinie byli Kełderasze (Kotlarze od rumuńskiego słowa „căldare” – kocioł; była to jedna z grup ludności romskiej zwanej potocznie Cyganami). Na ziemiach polskich pojawili się w 2. poł. XIX w., przywędrowali z terenów dzisiejszej Rumunii. Znakomicie obrabiali ręcznie metal, zwłaszcza miedź. Nie była to ani zdrowa ani lekka praca, ale przynosiła spore zyski.
Miedź, z której wykonywano naczynia bardzo łatwo wchodziła w reakcję z kwasami organicznymi, wydzielały się wówczas szkodliwe dla zdrowa substancje (m. in. grynszpan – hydroksyoctan miedzi II). Dla zapobieżenia temu niepożądanemu zjawisku służyło pobielanie, czynność polegała na pokryciu miedzi warstwą cyny. Karolina Nakwaska w poradniku „Dwór wiejski” zalecała, aby wykonywano ją przynajmniej dwa razy w roku: „[…] a co miedziane i żelazne, starannie pobielane, dwa razy do roku najmniej, od tego zdrowie, a nawet życie zawisło.”
Pierwszy z rondelków został odnaleziony przez dyrektora Sławomira Kordaczuka w miejscowości Samogoszcz (pow. garwoliński) i przekazany do naszych zbiorów jako dar. Wykonano go najprawdopodobniej na przełomie XIX i XX w. Średnica denka wynosi 9,2 cm, a przy wlewie 9,8 cm. Długość uchwytu to 15,5 cm, na jego zakończeniu znajduje się otwór o średnicy 1,1 cm.
Drugie naczynie posiada średnicę 21 cm oraz uchwyt długości 24 cm, a trzecie średnicę 25 cm oraz rączkę długości 29 cm z otworem o średnicy 1 cm na końcu.
Wszystkie trzy naczynia wspomniane wyżej są pobielane jedynie wewnątrz, dwa z nich (większe) mają ubytki warstwy cynowej w postaci przetarć.
Kolejne dwa rondle są cynowane wewnątrz oraz na zewnątrz. Pierwszy z nich ma średnicę 30 cm oraz uchwyt o długości 35 cm z napisem „R. BIERNACKI”. Drugi posiada średnicę 27,5 cm oraz uchwyt długości 33 cm.
Rączki we wszystkich rondelkach zostały przytwierdzone trzema nitami.

Anna Leśniczuk
Fotografie: Piotr A. Czyż

Literatura:
Karolina Nakwaska z Potockich, „Dwór wiejski : dzieło poświęcone gospodyniom polskim, przydatne i osobom w mieście mieszkającym przerobione z fr. pani Aglaë Adanson wielu dodatkami i zupełnem zastósowaniem do naszych obyczajów i potrzeb”. T. 1, Poznań 1843.
https://rme.cbr.net.pl/…/981-kotlarze-zapomniani-mistrzowie… [dostęp 18.08.2020]
https://jbc.bj.uj.edu.pl/…/PDF/NDIGCZAS015420_1869_1870_002… [dostęp 18.08.2020]
http://www.stowarzyszenie.romowie.net/Romowie-w-Polsce-136.… [dostęp 18.08.2020]