Eksponat tygodnia – samowar, XIX w.

Dziś prezentujemy Państwu samowar znajdujący się na ekspozycji stałej dąbrowskiego dworu, w jadalni. Pochodzi ze zbiorów Muzeum Regionalnego w Siedlcach. Wymiary tego eksponatu to: 47, 5 cm wysokości, średnica naczynia 23 cm oraz wymiary podstawy 15, 5 cm.

Etymologia nazwy samowar, to zbitka dwóch słów: „sam” i „warit”, czyli coś co samo gotuje. Jednak to nie jest jedyna nazwa, która funkcjonowała. W różnych miastach Rosji nazywano go w gwarze lokalnej. Przykładowo w Kursku „samokipiec”, w Jarosławiu „samogar” a w Kirowie „samogriej”

            Najprościej określając do czego służy samowar, możemy powiedzieć, że jest to naczynie do parzenia herbaty. Wyglądem przypominające kocioł z kranikiem. Datowane na średniowiecze, ale bardzo trudno jest podać jakąkolwiek chronologię, ponieważ herbata nie byłą wówczas znana w Europie. Bardzo charakterystyczne dla rejonów Rosji i Iranu.

            W drugiej ćwierci XIX w. występuje już na terenie Królestwa, na Kresach i Galicji. Na zachodzie rzadko spotykany. Podczas trwania I wojny światowej były często rekwirowane przez Niemców i wykorzystywane w przemyśle zbrojeniowym. Powodem było ich wykonanie z metali nieżelaznych. W miejsce rekwirowanego sprzętu ich miejsce zajmowały czajniki.

            Początkowo składał się z dwóch części: z paleniska do grzania oraz naczynia z wodą. Potem zastąpiono palenisko pionową rurą przebiegającą przez jego wnętrze. W tej rurze był umieszczany węgiel, aby podgrzać wodę znajdującą się w głównej części. Od tego momentu zaczął przypominać znaną już formę, z którą często się możemy spotkać.

  Prezentowany samowar wykonany jest z mosiądzu. Wyglądem przypomina kocioł, ale według opisów wyglądem przypomina „słój”, podgrzewana jest woda. Całość utrzymuje profilowana stopa o kształcie kwadratu na czterech stylizowanych nóżkach. Nad stopą umieszczone jest ruszt z otworami umożliwiającymi cyrkulację powietrza oraz usuwanie popiołu. Na dole naczynia utrzymującego wodę widoczny jest kranik aby móc nalać wodę do esencji herbaty. Całość przykryta pokrywą na środku, której znajduje się pionowa rura na węgiel. Góra mogła zostać zwieńczona przykrywką, która tłumiła by płomień. Pokrywa przykręcona dwoma uchwytami aby nie poparzyć się rozgrzanym naczyniem. Również widoczny jest kurek na parę, która wychodzi z wnętrza głównej części.

Znane w świecie wytwórnie samowarów znajdują się na terenie Rosji, w Tule, Moskwie oraz Petersburgu. Samowary występują w różnych formach i kształtach. Wspólnym mianownikiem jest stopa i uchwyty. Wyróżniamy formy: kieliszek, słój, waza żołądź.

Piotr A. Czyż

Koweska, „W salonie i w kuchni. Opowieść o kulturze materialnej pałaców i dworów polskich w XIX w.”. Poznań 2008, s. 113-114

Domańska-Kubiak, „Zakątek pamięci. Życie w XIX-wiecznych dworkach kresowych”, Warszawa 2004, s. 26

Płuciennik, „Herbata z samowara, herbata po rosyjsku, samowar. W samowarze po rosyjsku”, https://www.urzadzamy.pl/porady/meble-i-agd/samowar-co-to-jest-i-jak-dziala-lepiej-wybrac-klasyczny-czy-nowoczesny-samowar-aa-TXxk-H3Sr-DHcC.html [dostęp: 03.11.2020 r.]

„11 ciekawostek o samowarze”, https://joemonster.org/art/35975 [dostęp: 03.11.2020 r.]