Eksponat tygodnia – gramofon „Charlophon” – Muzeum Ziemiaństwa w Dąbrowie

Eksponat tygodnia – gramofon „Charlophon”, 1910-1920.

Dzisiaj prezentujemy Państwu gramofon znajdujący się w pokoju pani, na ekspozycji stałej. Pochodzi on ze zbiorów Muzeum Regionalnego w Siedlcach.
Za pierwsze urządzenie pozwalające na zapisywanie i odtwarzanie dźwięku uważa się fonograf wynaleziony przez Thomasa Alvę Edisona (patent z 1878 r.). Twórcą gramofonu był amerykański przedsiębiorca pochodzenia niemieckiego Emil Berliner. W 1878 roku wnioskował o patent na aparat do odtwarzania dźwięku z płaskiej, wirującej płyty. Swój wynalazek nazwał gramofonem, a patent na urządzenie otrzymał dopiero w 1887 r. Gramofony oraz płyty do niego produkowało od 1894 r. przedsiębiorstwo The Berliner Gramophone Company.
Płyty odtwarzane na gramofonie mają muzykę zapisaną w formie falistego rowka biegnącego po spirali od brzegów płyty, do jej środka. Fale rowka, żłobione poprzeczne do ścieżki, odpowiadają drganiom membrany, która powinna odtwarzać dźwięk. Gdy dźwięk jest głośniejszy – fale są większe, gdy dźwięk jest wyższy –fale są gęściejsze. Gładkie, pozbawione fal odcinki ścieżki – to okresy ciszy.
Na początku XX w. jako konkurencja dla gramofonu pojawił się patefon. Było to urządzenie wynalezione przez braci Pathé, produkowała je w latach 1905-1920 firma Pathé Frères. Wiele osób używa obu nazw zamiennie co nie jest poprawne. Każdy patefon jest gramofonem, ale nie każdy gramofon jest patefonem. Dla uzyskania lepszej jakości dźwięku zamiast igły w patefonach używano szafirowej kulki. Płyty odtwarzane w tym urządzeniu miały wgłębny zapis dźwięku, inna liczbę obrotów oraz średnicę
Obiekt prezentowany na ekspozycji jest gramofonem o konstrukcji skrzyniowej. Szafka wykonana jest z drewna, posiada unoszoną klapę, dwie pary drzwiczek oraz korbkę metalową z drewnianym uchwytem. Pod klapą znajduje się mechanizm do odtwarzania muzyki z płyt: ramię metalowe oraz talerz o średnicy 28 cm.
Po otwarciu górnych drzwiczek ukazuje się ażurowa dekoracja z motywem liry, natomiast w dolnej części znajduje się metalowa obudowa na napęd.
We wnętrzu gramofonu, na jednej ze ścianek można zobaczyć przetartą naklejkę z napisem „Charlophon”.

Anna Leśniczuk
Fotografie: Piotr A. Czyż