Eksponat tygodnia – maselnice

Prezentujemy Państwu dzisiaj dwa rodzaje maselnic: wirnikowa (korbowa) z naszych zbiorów oraz tłuczkowa z Muzeum Regionalnego w Siedlcach.
Urządzenie, którego powszechnie używano do wyrobu masła nazywano różnie, w zależności od regionu: maselnica, maślnica, maśnica, maślniczka, maśniczka, byjanka, bijanka oraz kierzynka lub kierznia.
Masło wyrabiano ubijając kwaśną śmietanę, formowały się w ten sposób grudki tłuszczu. Następnie wyjmowano je, płukano, wyciskano z niego maślankę i kształtowano w osełki.
Pierwsze drewniane naczynie do ubijania masła przypominające wyglądem beczkę skonstruowano w USA w 1839 r.
Pierwszy z eksponatów prezentuje typ urządzenia tłuczkowego. Składa się z następujących elementów: konwi (naczynia na śmietanę) wykonanej z drewnianych klepek opasanych trzema obręczami metalowymi, wierzchni (drewnianej nadstawki z dwoma obręczami), bijaka (drewnianego wałka z krążkiem na końcu) oraz pokrywki (jaszczyka).
Do jej wnętrza wlewano chłodną, kwaśną śmietanę i energicznie poruszano bijakiem do momentu powstania grudek masła. Następnie lekko uderzano od góry tak, by zaczęły się one łączyć.
Drugi obiekt to maselnica wirnikowa (korbowa). Ma ona wewnątrz w środkowej części oś, do niej przymocowane są cztery pióra podobne do skrzydeł wiatraków, które mają otwory. Wprawiano je w ruch za pomocą korby ręcznej, masło powstawało w wyniku uderzania wirującego powietrza w śmietanę.
W pokrywie znajduje się niewielki przeszklony otwór, przez niego można było obserwować wnętrze urządzenia.

Anna Leśniczuk
Fotografie: Piotr A. Czyż

Literatura:
https://rme.cbr.net.pl/…/kultura-i-tradycje-ludowe/1057-his… [dostęp 30.07.2020]