Eksponat tygodnia – centryfuga (wirówka) – Muzeum Ziemiaństwa w Dąbrowie

Eksponat tygodnia – centryfuga (wirówka), pocz. XX w.

Przedstawiamy Państwu centryfugę znajdującą się w kuchni, na ekspozycji stałej. Pochodzi ona ze zbiorów Muzeum Regionalnego w Siedlcach.
Urządzenie służyło do oddzielania śmietany od mleka, potocznie nazywano je wirówką. Przed jej skonstruowaniem odstawiano mleko w chłodne miejsce i czekano aż śmietana zbierze się na powierzchni i wówczas ją zbierano (tzw. metoda postojowa). Kolejnym sposobem było użycie naczyń, które posiadały na dnie zamykany otwór.
Przełomem było wynalezienie centryfugi. Pierwsze urządzenie zbudował w 1864 r. Antoni Prandtl. Nad podobnym pracował szwedzki inżynier Karol de Laval. W 1879 r. skonstruował wirówkę działającą w sposób ciągły, nazwał ją separatorem. Urządzenie zaczęto produkować na większą skalę, pierwsze fabryki powstały w Szwecji i Niemczech. W 1886 r. pojawiła się centryfuga ręczna.
Pierwsze takie urządzenie na ziemiach polskich działało już w 1879 r. w mleczarni Daniela Janasza znajdującej się na terenie dzisiejszej Warszawy. Było dosyć drogie, kupowały je nieliczne majątki ziemiańskie oraz mleczarnie.
Prezentowany eksponat został wykonany na początku XX w. przez firmę Viking w Szwecji. Ma wysokość 65,5 cm, a wraz z podstawą 100 cm. Składa się z metalowego korpusu, pojemnika na mleko, korby oraz podstawy. Posiada napisy: „70. T. PR. MIN. (korba) „S. O.” (zbiornik na mleko) „Made in Sweden” oraz „B VIKING” (korpus).
Kręcenie korbą wprawiało w ruch element zwany „bączkiem”, był on złożony z metalowych talerzyków ułożonych jeden na drugim, każdy z nich posiadał otwór. Wirował wokół własnej osi z bardzo dużą prędkością. Wytwarzała się w ten sposób siła odśrodkowa, która powodowała, że gęstsza i cięższa śmietanka oddzielała się od mleka.

Anna Leśniczuk
Fotografie: Piotr A. Czyż