Eksponat tygodnia – żelazka – Muzeum Ziemiaństwa w Dąbrowie

Eksponat tygodnia – żelazka, XIX/ XX w.

Prezentujemy Państwu dwa żelazka, które znajdują się w naszych zbiorach. Są to dwa różne typy urządzenia wykorzystywane w gospodarstwach domowych w XIX i XX w.
Prasowanie ma bardzo długą historię. W VIII w. Chińczycy używali do wygładzania jedwabiu rondli napełnionych rozżarzonymi węglami. W Europie pierwsze żelazko powstało w XVIII w., była to jednolita sztaba wykonana z żelaza. Jedną stronę miało płaską, a drugą zaopatrzoną w uchwyt. Pierwotnie stawiało się je na kuchence i nagrzewało, jednak szybko traciło ciepło. Poszukiwano sposobu rozwiązania tego problemu, w efekcie powstało urządzenie na węgiel drzewny. Zostawiało jednak na tkaninie popiół, brudziło i niekiedy powodowało poparzenia.
Kolejnym etapem ulepszeń było powstanie żelazka z tzw. „duszą” (żeliwnym elementem, który po nagrzaniu wkładało się do wnętrza). Optymalnym rozwiązaniem było posiadanie dwóch takich wkładów, jeden z nich był używany, a drugi w tym samym czasie rozgrzewano w palenisku. Zapewniało to płynność prasowania.
W Polsce ostatnie żelazko z duszą wyprodukowano w 1974 r. w zabrzańskiej hucie. Przeznaczone było do użytku w gospodarstwach, które były jeszcze niezelektryfikowane.
Pierwszy obiekt znajdujący się w naszych zbiorach wewnątrz ma małe palenisko, umieszczano w nim żarzące się kawałki węgla drzewnego. W górnej części posiada drewniany uchwyt nie przewodzący ciepła.
Na tylnej ściance znajduje się szyberek służący do regulacji przepływu powietrza, natomiast otwory zapewniały dostęp tlenu potrzebnego do procesu spalania.
Urządzenie ma 22 cm wysokości oraz długość 19 cm. Jest szczególne w naszych zbiorach, ponieważ wiemy, że używano go w dworze w Przytocznie (gm. Jeziorzany, pow. lubartowski) należącym do rodziny Kuszllów.
Kolejny eksponat to żelazko z duszą o wymiarach: 13 cm (wysokość) i 18 cm (długość). Posiada ono drewniany uchwyt umieszczony na dwóch toczonych kolumienkach, który chronił przed poparzeniem.
Wewnątrz znajduje się wkład (dusza) z widocznymi śladami użytkowania

Anna Leśniczuk
Fotografie: Piotr A. Czyż